Σχέσεις με συνομηλίκους – Παιδικό παιχνίδι

Το παιδί, από τους πρώτους ακόμα μήνες της ζωής του, εκδηλώνει την τάση για άμεση επαφή και προσκόλληση στα πρόσωπα που το περιβάλλουν. Ήδη στον 7ο – 8ο μήνα, το βρέφος έχει αρχίσει να δείχνει προσκόλληση και εξάρτηση από τη μητέρα-τροφό.

Η τάση του παιδιού για προσκόλληση και εξάρτηση από τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του υφίσταται, με την άροδο της ηλικίας, διαφοροποιήσεις. Έτσι, ενώ στην αρχή κατευθύνεται προς ένα μόνο πρόσωπο, τη μητέρα, με την πάροδο της ηλικίας κατευθύνεται προς περισσότερα πρόσωπα. Ήδη από το 18ο μήνα το βρέφος έχει δημιουργήσει πολλαπλές προσκολλήσεις και σε ενηλίκους και σε συνομηλίκους. Αργότερα, καθώς ο κύκλος των διαπροσωπικών του επαφών με άλλα παιδιά διευρύνεται, η τάση για προσκόλληση και αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους γίνεται ολοένα και περισσότερο πιο έντονη, ενώ συγχρόνως παρατηρείται αντίστοιχη μείωση της εξάρτησης και του ενδιαφέροντος για τους μεγάλους. Η αλλαγή αυτή είναι εμφανής από το 2ο ακόμη έτος. Έτσι, η ομάδα των συνομηλίκων αρχίζει να διαδραματίζει έναν αυξανόμενο ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού και στην κοινωνικοποίησή του.

Μεταξύ των επιδράσεων που ασκεί η ομάδα των συνομηλίκων στην ανάπτυξη του παιδιού, σημαντικότατη είναι η ομαλοποίηση των ιδιορρυθμιών της οικογένειας. Τα παιδιά μέσα στην ομάδα, ανεξάρτητα από τον τρόπο που το καθένα έχει μεγαλώσει μέσα στην οικογένεια του, δέχονται όλα τις ίδιες σχεδόν επιδράσεις και πρέπει όλα να ανταποκριθούν βασικά στις ίδιες απαιτήσεις. Έτσι, ορισμένες ιδιορρυθμίες και μονομέρειες στις επιδράσεις της οικογένειας μετριάζονται και αντισταθμίζονται.

Αναπτυξιακές τάσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις

Tα βρέφη ελάχιστα αλληλεπιδρούν όταν βρεθούν το ένα κοντά στο άλλο. Η μόνη διαπροσωπική αλληλεπίδραση που μπορεί να συμβεί είναι ότι, αν αρχίσει να κλαίει το ένα, θα αρχίσει να κλαίει και το άλλο. Από το 6ο μήνα περίπου αρχίζουν να αλληλεπιδρούν, αλλά οι αντιδράσεις τους είναι ακόμα απρόσωπες. Μετά το 18ο μήνα αρχίζουν να εμφανίζονται οι διάφορες μορφές θετικής προσέγγισης. Οι αντιδράσεις τους γίνονται διαπροσωπικές. Από την ηλικία αυτή δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για τον «συμπαίκτη» τους.

Από το 2ο έτος παρατηρούνται βασικές αλλαγές στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των παιδιών. Πρώτον, το συνολικό ποσό της αλληλεπίδρασης με τους συνομηλίκους αυξάνει ολοένα και περισσότερο. Συγχρόνως το είδος της αλληλεπίδρασης υφίσταται διαφοροποίηση. Τα νήπια αρχίζουν να δείχνουν αμοιβαιότητα στις αλληλεπιδράσεις. Οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παιδιών αρχίζουν να παίρνουν τα χαρακτηριστικά που έχουν οι σχέσεις τους με τους ενηλίκους. Στην ηλικία αυτή παρατηρούνται οι πρώτες περιπτώσεις εμφανούς προσκόλλησης προς άλλα παιδιά.

Με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο, το παιδί έχει αναπτύξει σαφή έννοια της «ομάδας» και του «ανήκειν» στην ομάδα. Κατά τη σχολική ηλικία οι παιδικές ομάδες είναι ομόφυλες, μόνο κορίτσια, μόνο αγόρια. Μετά το 12ο έτος οι ομάδες συνομηλίκων γίνονται ετερόφυλες και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών πολυπληθέστερες και πολυπλοκότερες.

Οι μορφές αλληλεπίδρασης που κυριαρχούν σε κάθε ηλικία είναι εμφανείς στις μελέτες για το παιδικό παιχνίδι. Έχει διαπιστωθεί ότι στο 2ο έτος η συνήθης μορφή παιχνιδιού είναι το μοναχικό παιχνίδι (το παιδί παίζει μόνο του ανεξάρτητα από τα άλλα παιδιά), στο 3ο έτος το παράλληλο παιχνίδι (το παιδί παίζει δίπλα-δίπλα με τα άλλα παιδιά, όχι όμως μαζί με τα άλλα παιδιά, παίζει ανεξάρτητα αλλά η δραστηριότητα που επιλέγει το φέρνει αβίαστα κοντά στα άλλα παιδιά) και στο 4ο έτος το συντροφικό παιχνίδι (το παιδί παίζει με τα άλλα παιδιά, ανταλλάσσει, συμμετέχει). Επίσης, μετά το 5ο έτος εμφανίζεται το συνεργατικό παιχνίδι, όπου το παιδί συμμετέχει σε οργανωμένα παιχνίδια όπου επιδιώκεται η επίτευξη κάποιου ανταγωνιστικού σκοπού ή σε δραματοποιήσεις καταστάσεων.

Πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στις αλλαγές που παρατηρούνται στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στη νοητική ανάπτυξη του παιδιού (π.χ. εγωκεντρισμός – έλλειψη ενσυναίσθησης).

Ατομικές διαφορές στην κοινωνική συμπεριφορά

Σημαντικές διαφορές μεταξύ των παιδιών ως προς την κοινωνική συμπεριφορά έχουν παρατηρηθεί νωρίς στην ατομική ζωή. Η Charlotte Buhler διέκρινε τρεις βασικούς τύπους παιδιών: το κοινωνικά τυφλό, το κοινωνικά εξαρτημένο και το κοινωνικά ανεξάρτητο.

Το κοινωνικά τυφλό παιδί, και όταν είναι ανάμεσα σε άλλα παιδιά, συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχει κανένας άλλος γύρω του. Κοιτάζει τα άλλα παιδιά, αλλά δεν δείχνει καμιά συναισθηματική αντίδραση.

Το κοινωνικά εξαρτημένο παιδί, στην παρουσία άλλων παιδιών ή καθηλώνεται και αδρανεί ή διεγείρεται και δραστηριοποιείται. Αν στην παρουσία των άλλων νιώθει συστολή και αυτόματη παρεμπόδιση, δεν κινείται, αλλά κάθεται και παρατηρεί τους άλλους ή επαναλαμβάνει τις κινήσεις των άλλων. Αν στην παρουσία των άλλων νιώθει παρόρμηση και διέγερση, κάνει ποικίλες χειρονομίες και κινήσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, η συμπεριφορά του καθορίζεται σχεδόν εξολοκλήρου από την παρουσία των άλλων.

Το κοινωνικά ανεξάρτητο παιδί συναισθάνεται την παρουσία των άλλων και αντιδρά σε αυτούς, δεν νιώθει όμως μπροστά στους άλλους ούτε υπερδιέγερση και ενθουσιασμό ούτε συστολή και φόβο. Αλληλεπιδρά με άλλα παιδιά, συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια. Παρόλα όμως αυτά παραμένει ανεξάρτητο.

Το βρέφος θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κοινωνικά τυφλό. Με την πάροδο της ηλικίας όμως το αναπτυσσόμενο άτομο γίνεται περισσότερο ευαίσθητο στην παρουσία των συνομηλίκων. Γίνεται περισσότερο κοινωνικά εξαρτημένο. Τελικά, με την ενίσχυση της έννοιας της ταυτότητας, το άτομο γίνεται κοινωνικά ανεξάρτητο.

Θεωρίες για το παιδικό παιχνίδι

Ποικίλες θεωρίες έχουν διατυπωθεί σχετικά με την προέλευση, την εξέλιξη και τη μορφωτική αξία του παιδικού παιχνιδιού. Ο Piaget θεωρεί το παιχνίδι ως μια πράξη αφομοίωσης, όχι συμμόρφωσης. Το παιδί στο παιχνίδι χειρίζεται τα πράγματα ελεύθερα και αλλοιώνει την πραγματικότητα, με σκοπό να ικανοποιήσει προσωπικές του ανάγκες. Όταν το παιδί παίζει, δεν προσαρμόζεται αυτό στην πραγματικότητα, αλλά η πραγματικότητα στις δικές του επιθυμίες.

Ο Piaget διακρίνει τρία είδη – βαθμίδες παιδικού παιχνιδιού:

1. Το παιχνίδι άσκησης: Στο είδος αυτό του παιχνιδιού το παιδί επαναλαμβάνει πολλές φορές μια δραστηριότητα. Η μορφή αυτή παιχνιδιού κυριαρχεί στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής, στην αισθησιοκινητική περίοδο της νοητικής ανάπτυξης.
2. Συμβολικό παιχνίδι: Στο είδος αυτό του παιχνιδιού γίνεται ελεύθερη επέκταση του χειρισμού των αντικειμένων, των συναισθημάτων και των εμπειριών κατά τρόπο συμβολικό. Το παιδί αλλοιώνει την πραγματικότητα, τροποποιεί τα δεδομένα, διαρρυθμίζει τα πράγματα, ερμηνεύει την εμπειρία κατά τρόπο ελεύθερο και φανταστικό. Πρόκειται περισσότερο για παράλληλο και συντροφικό παιχνίδι. Η μορφή αυτού του παιχνιδιού κυριαρχεί στην προεννοιλογική περίοδο, 3ο ως 6ο έτος, της νοητικής ανάπτυξης.
3. Κοινωνικό παιχνίδι: Το είδος αυτό του παιχνιδιού είναι οργανωμένη δραστηριότητα, με σαφή επιδιωκόμενο στόχο και κανόνες δράσης και συνεργασίας. Η μορφή αυτή παιχνιδιού εμφανίζεται μετά το 7ο έτος, όταν το παιδί πλέον έχει απαλλαγεί από τον εγωκεντρισμό και μπορεί να πραγματοποιεί συγκεκριμένες λογικές πράξεις.

Ψυχοδιαγνωστικές Μετρήσεις και Προγράμματα Παρέμβασης

Στο «Παράθυρο στον Ήλιο» πραγματοποιούνται ψυχοδιαγνωστικές εκτιμήσεις παιδιών και εφήβων από εξειδικευμένο ψυχολόγο, ειδικά εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο συνεργάτη των επιμέρους εργαλείων.
Εν συνεχεία των εκτιμήσεων, πραγματοποιείται ιδιαίτερη διδακτικοθεραπευτική παρέμβαση στις περιοχές που εντοπίστηκαν ελλειμματικές από εξειδικευμένο ψυχολόγο σε προγράμματα εκπαιδευτικής παρέμβασης.

Ψυχοδιαγνωστικά Εργαλεία

• Α' ΤΕΣΤ Ανιχνευτική Δοκιμασία Σχολικής Ετοιμότητας:
  Είναι το παιδί έτοιμο να αρχίσει το σχολείο; Μπορείτε να έχετε μια έγκυρη και ασφαλή απάντηση με το Α' ΤΕΣΤ.
  
• ΑΘΗΝΑ ΤΕΣΤ Διάγνωσης Δυσκολιών Μάθησης:
  Είναι ένα ψυχοπαιδαγωγικό διαγνωστικό μέσο, το οποίο κατασκευάστηκε, για να το χρησιμοποιούν οι ειδικοί ψυχολόγοι που ασχολούνται με τα προβλήματα της παιδικής ηλικίας, για να εντοπίσουν παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες να ανταποκριθούν στις μαθησιακές απαιτήσεις του σχολείου. Το Αθηνά Τεστ είναι ένα πολυθεματικό τεστ ενδοατομικής αξιολόγησης δίνει μια αναλυτική εικόνα της παρούσας κατάστασης του παιδιού σε καίριους τομείς της ανάπτυξης και εντοπίζει συγκεκριμένες περιοχές που είναι ελλειμματικές. Οι περιοχές αυτές αφού εντοπιστούν χρήζουν ιδιαίτερης διδακτικοθεραπευτικής παρέμβασης.
  
• WISC – III:
  Το WISC (Weschler Intelligence Scale for Children) είναι μια κλίμακα νοημοσύνης για παιδιά , η οποία θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα πιο αξιόπιστα και έγκυρα μέσα αξιολόγησης των γνωστικών λειτουργιών για παιδιά.
  
  Το ελληνικό WISC – ΙΙΙ (η ελληνική έκδοση του WISC) χορηγείται μόνο από ψυχολόγο. Περιλαμβάνει δυο είδη τεστ: τα γλωσσικά και τα πρακτικά. Έτσι μέσω του WISC- III εξάγονται τρεις δείχτες νοημοσύνης: ένας για τις γλωσσικές ικανότητες , ένας για τις πρακτικές δεξιότητες και ένας γενικός δείκτης νοημοσύνης. Έτσι ο ειδικός που ασχολείται με το παιδί μπορεί να καταρτίσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ικανότητες κάθε παιδιού. Αλλά και οι γονείς και ο δάσκαλος αποκτούν μια εικόνα για τις δυνατότητες του παιδιού και μια βάση για τις προσδοκίες που μπορούν να έχουν για την ανάπτυξη του.

Θεατρικό παιχνίδι

Το θεατρικό παιχνίδι είναι η αγωγή του μυαλού και του σώματος. Βασίζεται στην αποδεύσμευση του συναισθήματος μέσα από γλωσσικά, σωματικά, τεχνικά και υλικά μέσα έκφρασης. Στόχος του θεατρικού παιχνιδιού είναι η ψυχολογία και η ανάπτυξη επικοινωνίας των παιδιών μέσα από τα συναισθήματα, τον αυθορμητισμό, τη λεκτική-κινητική έκφραση, τη φαντασία και τη συνεργασία.

Δραματοποίηση παραμυθιών

Μέσα από τη δραματοποίηση των παραμυθιών, άλλων γεγονότων με δεδομένους ρόλους, το παιδί κατανοέι τις ανθρώπινες σχέσεις, τους ανθρώπινους τύπους χαρακτήρες που συναντά και καλείται να συναναστραφεί.

 

 

 

 

Μουσικοκινητική αγωγή – σύστημα Orff

Μέσω της μουσικοκινητικής αγωγής τα παιδιά βιώνουν εμπειρικά τις μουσικές έννοιες μέσα από το λόγο, την κίνηση, το τραγούδι, τη χρήση μουσικών οργάνων και τον αυτοσχεδιασμό. Αυτή η βιωματική εμπειρία έχει ως σκοπό της να ενεργοποιήσει το γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό κόσμο του παιδιού.

Ψυχοκινητική Αγωγή

Οι ψυχοκινητικές δραστηριότητες υποβοηθούν το παιδί να συγκεντρώσει την προσοχή του, να αναπτύσσει την παρατηρητικότητά του και την αντίληψή του. Επιπλέον, οι αισθητηριακές ασκήσεις αποτελούν ένα κριτήριο διαπίστωσης αδυναμιών του παιδιού σε κάποι αισθητήριο όργανο.

Αισθητηριακή Αγωγή

Οι αισθητηριακές δραστηριότητες υποβοηθούν το παιδί να συγκεντρώνει την προσοχή του, να αναπτύσσει την παρατηρητικότητά του και την αντίληψή του. Επιπλέον, οι αισθητηριακές ασκήσεις αποτελούν ένα κριτήριο διαπίστωσης αδυναμιών του παιδιού σε κάποιο αισθητήριο όργανο.

Εκπαιδευτικό παιχνίδι

Το παιχνίδι συμβάλλει σημαντικά στην εκπαίδευτική και μαθησιακή διαδικασία του παιδιού. Τα σχολικά βιβλία του δημοτικού σε συνδυασμό με το παιχνίδι πυροδοτούν τη φαντασία και το κέφι του παιδιού, βοηθώντας τα έτσι να κατακτήσουν τη γνώση μέσα από την αίσθηση, μέσα από το παιχνίδι.

Δημιουργικό ελεύθερο παιχνίδι

Το παιδί έιναι ελεύθερο να παίξει και να διαλέξει παιχνίδια, αντικείμενα και υλικά. Τα παιχνίδια που προσφέρονται πρέπει να είναι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Καθώς το παιδί παίζει ο ειδικός μπορεί να παρακολουθεί και να μελετά τον τρόπο και τη συμπεριφορά του, έιτε μόνο του είτε με τα άλλα παιδιά.